CRISPR-therapie goedgekeurd voor sikkelcelziekte: revolutie in behandeling

Inleiding: een mijlpaal in gentherapie

De goedkeuring van een CRISPR-gebaseerde gentherapie voor sikkelcelziekte markeert een historisch moment in de geneeskunde. Met de behandeling Casgevy (exagamglogene autotemcel, of kortweg exa-cel) heeft de moderne wetenschap eindelijk een potentiële genezing gevonden voor deze levensbedreigende genetische aandoening, waarbij patiënten worden verlost van chronische pijn, transfusies en een verkorte levensverwachting.

Wat is Casgevy en hoe werkt het?

Casgevy, ontwikkeld door Vertex Pharmaceuticals en CRISPR Therapeutics, maakt gebruik van de baanbrekende CRISPR/Cas9-technologie. Deze techniek bewerkt de stamcellen van de patiënt (CD34⁺ hematopoëtische stamcellen) ex vivo, om de productie van foetaal hemoglobine (HbF) te stimuleren. Hierdoor worden de typische pijn- en vessel-slocrierende crises bij sikkelcelziekte effectief.

Regelgevende goedkeuring: Wat en waar?

Verenigd Koninkrijk (MHRA) en NICE

In november 2023 was het VK het eerste land dat Casgevy goedkeurde via de MHRA. Daarna gaf NICE in januari 2025 groen licht voor gebruik binnen het NHS-systeem voor patiënten ≥ 12 jaar met ernstige sikkelcelziekte.

Verenigde Staten (FDA)

De Amerikaanse FDA verleende in december 2023 goedkeuring onder de naam Casgevy (exa-cel). Het is daarmee de eerste CRISPR-gebaseerde behandeling die officieel is goedgekeurd in de VS.

Andere landen

Ook Bahrein gaf goedkeuring begin 2025, waardoor behandeling buiten de traditionele markten uitbreidt.

Impact in klinische praktijk

In klinische studies waren de resultaten indrukwekkend: bij sikkelcelpatiënten ervoeren 28 van de 29 nooit meer ernstige pijncrises gedurende minimaal een jaar. Bij β-thalassemie-patiënten werden 39 van de 42 patiënten transfusievrij.

Functionele genezing lijkt een reële mogelijkheid. NICE melde dat ongeveer 4 000 van de circa 15 000 mensen met sikkelcelziekte in Engeland in aanmerking komen voor behandeling.

Voor- en nadelen in perspectief

Pluspunten

• Potentieel levensreddende eenmalige behandeling
• Geen donor nodig—eigen bewerkte stamcellen worden gebruikt
• Functionele genezing over meerdere jaren

Zorgen en belemmeringen

• Hoge kosten—tot wel $2 miljoen per patiënt; toegankelijkheid blijft beperkt
• Veiligheidszorgen door myeloablatieve chemotherapie en mogelijke off-target effecten
• Complexe toediening—lange ziekenhuisopnames en intensieve zorg noodzakelijk

Infographic: CRISPR-therapie bij sikkelcelziekte

Deze infographic toont het proces van ex vivo CRISPR-bewerking van stamcellen, gevolgd door re-infusie in de patiënt om nieuwe, gezonde hemoglobineproductie te stimuleren.

De toekomst en maatschappelijke betekenis

De goedkeuring van Casgevy is een technologisch en sociaal scharnierpunt. Voor patiënten betekent het vrijheid van pijn-crises en transfusies. Voor de gezondheidszorg markeert het een begin van toegang tot gepersonaliseerde genezing. Echter, hoge kosten en ongelijkheid in toegang blijven grote uitdagingen. Wetenschappers zoals Jennifer Doudna pleiten voor meer investeringen om CRISPR-therapieën betaalbaar en breed toepasbaar te maken.